ที่มา

          กรมส่งเสริมสหกรณ์เริ่มจัดระดับมาตรฐานสหกรณ์ขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2545 โดยเจตนารมณ์ในการจัดระดับมาตรฐานสหกรณ์ครั้งแรกเพื่อใช้วัดประสิทธิภาพในการทำงานของเจ้าหน้าที่ส่งเสริมสหกรณ์ และเพื่อให้เจ้าหน้าที่ส่งเสริมสหกรณ์มีเป้าหมายในการส่งเสริมและพัฒนาสหกรณ์ที่ชัดเจน และเป็นการประเมินผลการบริหารจัดการของสหกรณ์เบื้องต้น โดยไม่ได้มีเจตนาที่ใช้วัดความเป็นมาตรฐานของสหกรณ์ และต่อมาในปี พ.ศ. 2556 กรมส่งเสริมสหกรณ์ได้ใช้การจัดมาตรฐานเพื่อวัดประสิทธิภาพการส่งเสริมสหกรณ์ของเจ้าหน้าที่ส่งเสริมสหกรณ์ และใช้วัดผลการดำเนินงานของสหกรณ์ควบคู่กัน

วัตถุประสงค์ของการจัดระดับมาตราฐานสหกรณ์

           1. เพื่อประเมินศักยภาพในการดำเนินงานของสหกรณ์แต่ละแห่งว่ามีจุดอ่อนจุดแข็ง อย่างไร มีศักยภาพที่จะอำนวยบริการประโยชน์แก่สมาชิก ซึ่งเป็นเจ้าของสหกรณ์ได้ดี เพียงใด มีความสามารถในการบริหารจัดการมากน้อยเพียงใด

          2. เพื่อจัดระดับสหกรณ์แต่ละประเภทตามหลักเกณฑ์ที่กำหนด

ประโยชน์ของการจัดระดับมาตราฐานสหกรณ์

          1. สหกรณ์ได้ทราบถึงสถานะและผลการดำเนินงานของตนในภาพรวมเบื้องต้น เนื่องจากตัวชี้วัดระดับมาตรฐานสหกรณ์ เป็นเกณฑ์เบื้องต้นทั่วไปที่สหกรณ์สามารถดำเนินงานให้ผ่านได้ โดยยึดหลักการและวิธีการสหกรณ์ ซึ่งสอดคล้องอย่างยิ่งกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง

          2. สหกรณ์สามารถกำหนดแนวทางการดำเนินงาน หรือแนวทางการพัฒนาให้ผ่านมาตรฐานในแต่ละระดับได้ เช่น หากสหกรณ์ตกมาตรฐานข้อใด ก็ต้องวิเคราะห์หาสาเหตุและแก้ไขปรับปรุง ให้ผ่านเกณฑ์มาตรฐานข้อนั้น ๆ หากสหกรณ์ผ่านมาตรฐานในระดับดี ก็ควรพิจารณาหาแนวทางที่จะยกระดับการผ่านมาตรฐานสหกรณ์ให้เป็นระดับดีมากหรือดีเลิศ

          3. สหกรณ์ได้รับสิทธิบางประการที่กรมส่งเสริมสหกรณ์กำหนด เช่น การพิจารณาขอกู้เงินกองทุนพัฒนาสหกรณ์ การพิจารณาคัดเลือกเข้าร่วมโครงการต่าง ๆ ของกรมส่งเสริมสหกรณ์ เป็นต้น

สหกรณ์ที่นำมาประเมินและจัดระดับมาตรฐานสหกรณ์ ได้แก่ สหกรณ์ทุกประเภท ยกเว้น สหกรณ์ที่อยู่ในเงื่อนไขข้อใดข้อหนึ่ง ดังนี้

1.สหกรณ์ที่ตั้งใหม่ ยังไม่ได้ดำเนินการ หรือ  ดำเนินการแต่จัดตั้งไม่ครบ 2 ปี

2.สหกรณ์ที่หยุดดำเนินธุรกิจ หรือ ไม่ดำเนินธุรกิจ หรือ สหกรณ์อยู่ระหว่างการตัดสินใจที่จะปรับปรุงกิจการ หรือหยุดเพื่อเตรียมขอเลิกสหกรณ์ในปีถัดไป

3.สหกรณ์ที่เลิกหรืออยู่ระหว่างชำระบัญชี 

การประเมินมาตรฐานสหกรณ์

การประเมินมาตรฐานสหกรณ์ เป็นการประเมินผลการดำเนินงานของสหกรณ์ (ร้อยละ 70 ) และกระบวนการจัดการภายในสหกรณ์ (ร้อยละ 30) โดยมีเกณฑ์ในการประเมิน 7 เกณฑ์ แต่ละเกณฑ์จะมีข้อย่อยในการประเมิน รวม 137  ข้อ ดังนี้

เกณฑ์ที่ 1 ผลการดำเนินงานในรอบสองปีบัญชีย้อนหลัง สหกรณ์มีผลการดำเนินงานไม่ขาดทุน เว้นแต่ปีใดมีอุทกภัยหรือภัยธรรมชาติจนเกิดความเสียหายต่อสมาชิกและสหกรณ์โดยรวม ให้ตัดปีนั้นออก  (ประเมินผลการดำเนินงานในข้อ 1 - ข้อ 3 ประเมินกระบวนการจัดการในข้อ 4 - ข้อ 8)

เกณฑ์ที่ 2 ผลการดำเนินงานในรอบสองปีบัญชีย้อนหลังไม่มีการกระทำอันถือได้ว่าทุจริตต่อสหกรณ์ (ประเมินผลการดำเนินงานในข้อ 9 - ข้อ 10 ประเมินกระบวนการจัดการในข้อ 11 - ข้อ 86)

เกณฑ์ที่  3 ผลการดำเนินงานในรอบปีบัญชีสุดท้าย สหกรณ์จัดทำงบการเงินแล้วเสร็จและส่งให้ผู้สอบบัญชีตรวจสอบแล้วนำเสนอเพื่ออนุมัติในที่ประชุมใหญ่ของสหกรณ์ภายในหนึ่งร้อยห้าสิบวัน นับแต่วันสิ้นปีทางบัญชี (ประเมินผลการดำเนินงานในข้อ 87 - ข้อ 90 ประเมินกระบวนการจัดการในข้อ 91 - ข้อ 95)

เกณฑ์ที่ 4 ผลการดำเนินงานในรอบปีบัญชีสุดท้าย สหกรณ์ต้องมีสมาชิกไม่น้อยกว่าร้อยละ 60 ของสมาชิกทั้งหมด ร่วมทำธุรกิจกับสหกรณ์ (ประเมินผลการดำเนินงานในข้อ 96 - ข้อ 103 ประเมินกระบวนการจัดการในข้อ 104 - ข้อ 108)

เกณฑ์ที่ 5 ต้องจัดจ้างเจ้าหน้าที่สหกรณ์ปฏิบัติงานประจำรับผิดชอบดำเนินการและธุรกิจของสหกรณ์ หากไม่มีการจัดจ้างต้องมีบุคคลอื่น เช่น กรรมการ สมาชิกที่ได้รับมอบหมายให้ปฏิบัติหน้าที่ประจำ (ประเมินผลการดำเนินงานในข้อ 109 - ข้อ 112 ประเมินกระบวนการจัดการในข้อ 113 - ข้อ 117)

เกณฑ์ที่ 6 ผลการดำเนินงานในรอบสอบปีบัญชีย้อนหลัง สหกรณ์ต้องมีการจัดสรรกำไรสุทธิ และจ่ายเงินทุนสวัสดิการสมาชิก หรือทุนสาธารณะประโยชน์อย่างน้อยหนึ่งครั้ง (ประเมินผลการดำเนินงานใน ข้อ 118 - ข้อ 124 ประเมินกระบวนการจัดการในข้อ 125 - ข้อ 131)

เกณฑ์ที่ 7 ผลการดำเนินงานในรอบปีบัญชีสุดท้าย สหกรณ์ต้องไม่กระทำการอันใดเป็นการฝ่าฝืนกฎหมาย ระเบียบ คำสั่งของนายทะเบียนสหกรณ์ (ประเมินผลการดำเนินงานในข้อ 132 - ข้อ 133 ประเมินกระบวนการจัดการในข้อ 134 - ข้อ 137)

การกำหนดระดับมาตรฐานสหกรณ์ แบ่งออกเป็น 4 ระดับ คือ

1.ระดับมาตรฐานดีเลิศ (A)    ผลการประเมินตั้งแต่ 96 คะแนน ขึ้นไป

2.ระดับมาตรฐานดีมาก (B)    ผลการประเมินตั้งแต่ 86-95.99 คะแนน

3.ระดับมาตรฐานดี (C)         ผลการประเมินตั้งแต่ 76-85.99 คะแนน

4.ระดับไม่ผ่านมาตรฐาน (F)  ผลการประเมินต่ำกว่า 76 คะแนน

ความหมาย

          สหกรณ์สีขาวด้วยธรรมาภิบาล หมายถึง สหกรณ์ที่มีการดำเนินงานอย่างมีระบบ มีการควบคุมภายในที่ดี ดำเนินงานด้วยความซื่อสัตย์ สุจริต โปร่งใส ตรวจสอบได้ บริหารจัดการด้วยการนำหลักธรรมาภิบาลมาปฏิบัติถือใช้อย่างเคร่งครัด และมีการดำเนินงาน โดยยึดหลักการ อุดมการณ์ และวิธีการของสหกรณ์อย่างแท้จริง

วิธีการประเมิน

          การประเมินสหกรณ์สีขาวด้วยธรรมาภิบาล มีเกณฑ์พิจารณาตามหลักธรรมาภิบาล 9 หลัก (หลักประสิทธิผล หลักประสิทธิภาพ หลักการตอบสนอง หลักภาระรับผิดชอบ หลักความโปร่งใส หลักการมีส่วนร่วม หลักการมอบอำนาจ หลักนิติธรรม  และหลักความเสมอภาค) รวม 37 ข้อย่อย แต่ละข้อมีระดับการพิจารณา 5 ระดับ รวมคะแนนเป็น 100 คะแนน และพิจารณาเพิ่มเติม คือหากสหกรณ์ใดมีพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ จะตัดคะแนน ดังนี้  

          1. ทุจริต ตัด 30 คะแนน  

          2. ข้อบกพร่องทางการบัญชี ตัด 10 คะแนน  

          3. การกระทำนอกกรอบวัตถุประสงค์ ตัด 10 คะแนน

          4. พฤติกรรมที่อาจก่อให้เกิดความเสียหาย ตัด 10 คะแนน)

การประกาศผลสหกรณ์สีขาวด้วยธรรมาภิบาล

          สหกรณ์ที่จะได้รับการประกาศเป็นสหกรณ์สีขาวด้วยธรรมาภิบาล คือ สหกรณ์ที่มีคะแนนในแต่ละหลัก ไม่น้อยกว่า ร้อยละ 80 และมีคะแนนรวมกันทุกหลัก (หลังจากพิจารณาพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์แล้ว) ร้อยละ 85 ขึ้นไป

คุณสมบัติของสหกรณ์ที่จะสมัครเข้ารับการคัดเลือกสหกรณ์ดีเด่นแห่งชาติ

1. มีผลการดำเนินงานมาแล้วไม่น้อยกว่า 5 ปี

2. ต้องมีข้อมูลย้อนหลัง (งบการเงิน) เพื่อการตรวจสอบไม่น้อยกว่า 3 ปี

3. ถ้าเป็นสหกรณ์และกลุ่มเกษตรกร ที่เคยได้รับพระราชทานโล่รางวัลดีเด่นแห่งชาติมาแล้ว จะต้องไม่น้อยกว่า 5 ปี นับจากปีที่ได้รับรางวัล จึงมีสิทธิ์เข้ารับการคัดเลือกได้  เช่น ได้รับพระราชทานโล่รางวัลดีเด่นแห่งชาติปี 2557 ต้องปี 2563 จึงส่งเข้ามาร่วมคัดเลือกใหม่ได้

4. ต้องเป็นสหกรณ์และกลุ่มเกษตรกรที่ผ่านระดับได้มาตรฐานของกรมส่งเสริมสหกรณ์ในปีล่าสุดก่อนเข้ารับการคัดเลือก

5. ในปีล่าสุดก่อนเข้ารับการคัดเลือกสหกรณ์ต้องไม่มีข้อบกพร่อง และไม่มีข้อสังเกตของผู้สอบบัญชี

วิธีคัดเลือก

1. การให้คะแนนการคัดเลือกสหกรณ์ดีเด่นแห่งชาติ กำหนดคะแนนเต็มไว้ 1,000 คะแนน แบ่งออกเป็น 5 หมวดดังนี้

      (1) ความคิดริเริ่ม 100 คะแนน

      (2) ความสามารถในการบริหารและการจัดการสหกรณ์ 350 คะแนน

      (3) บทบาทและการมีส่วนร่วมของสมาชิกต่อสหกรณ์ 250 คะแนน

      (4) ความมั่นคงและฐานะทางเศรษฐกิจของสหกรณ์ 150 คะแนน

      (5) การทำกิจกรรมด้านสาธารณประโยชน์และการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ 150 คะแนน 

2. การประเมินสหกรณ์ที่เข้ารับการคัดเลือก จะใช้วิธีการให้คะแนนเพื่อจัดลำดับคะแนนจากมากไปหาน้อย โดยคัดเลือกสหกรณ์แต่ละประเภทที่ได้คะแนนรวมมากที่สุด ซึ่งสหกรณ์จะต้องได้คะแนนในแต่ละหมวดตามข้อ 1 ไม่น้อยกว่าร้อยละ 60 และมีคะแนนรวมทุกหมวดไม่น้อยกว่าร้อยละ 80

วิธีการพิจารณาให้คะแนน

          ประเมินข้อมูลสหกรณ์ที่เข้ารับการคัดเลือกจากแบบกรอกข้อมูลและเอกสารประกอบ โดยพิจารณาให้คะแนนแต่ละข้อในหมวดการคัดเลือก ทั้ง 5 หมวด ดังนี้

หมวดที่ 1 ความติดริเริ่ม 100 คะแนน

          การนำเสนอโครงการ/กิจกรรม ในหมวดที่ 1 ความคิดริเริ่ม ต้องนำเสนอให้ครบ 3 โครงการ/กิจกรรม และเป็นโครงการ/กิจกรรมที่ดำเนินการอยู่ในรอบ 3 ปี บัญชีย้อนหลัง และดำเนินการอยู่ในปัจจุบัน รวมทั้งมีผลการดำเนินงานที่เกิดขึ้นจากโครงการแล้ว

การพิจารณาการให้คะแนน แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ 

          ส่วนที่ 1 ลักษณะโครงการ/กิจกรรม คะแนนเต็ม 25 คะแนน

          ส่วนที่ 2 คุณภาพของโครงการ/กิจกรรม คะแนนเต็ม 75 คะแนน

หมวดที่ 2 ความสามารถในการบริหารและการจัดการของสหกรณ์ 350 คะแนน

2.1 ความสามารถในการบริหารงาน  คะแนนเต็ม 160 คะแนน

2.2 ความสามารถในการจัดการสหกรณ์ คะแนนเต็ม 140 คะแนน

2.3 การควบคุมภายใน คะแนนเต็ม 50 คะแนน

หมวดที่ 3 บทบาทและการมีส่วนร่วมของสมาชิกต่อสหกรณ์ 250 คะแนน

3.1 ความรู้ความเข้าใจในสิทธิ หน้าที่ และความรับผิดชอบของสมาชิก และคณะกรรมการดำเนินการ คะแนนเต็ม 100 คะแนน

3.2 การมีส่วนร่วมของสมาชิกในธุรกิจหรือกิจกรรมของสหกรณ์ คะแนนเต็ม 150 คะแนน

หมวดที่  4  ความมั่นคงและฐานะทางเศรษฐกิจของสหกรณ์  150 คะแนน

4.1 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราส่วนทุนสำรองต่อสินทรัพย์  (เท่า) 20 คะแนน

4.2 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราการเติบโตทุนของสหกรณ์  (%) 20 คะแนน

4.3 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราผลตอบแทนต่อส่วนของทุน  (%) 20 คะแนน

4.4 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราผลตอบแทนต่อสินทรัพย์  (%) 20 คะแนน

4.5 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราส่วนทุนหมุนเวียน  (เท่า) 20 คะแนน

4.6 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราลูกหนี้เงินกู้ระยะสั้นที่ชำระหนี้ได้ตามกำหนด  (%)  20 คะแนน

4.7 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราส่วนหนี้สินต่อทุน  (เท่า) 15 คะแนน

4.8 ค่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราการเติบโตของหนี้  (%) 15 คะแนน

หมวดที่  5  การทำกิจกรรมด้านสาธารณประโยชน์และการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ   150 คะแนน

 5.1 การทำกิจกรรมสาธารณประโยชน์  คะแนนเต็ม 115 คะแนน  แบ่งออกเป็น 2 กิจกรรม คือ

          5.1.1 กิจกรรมสาธารณประโยชน์ (ให้แก่บุคคลภายในสหกรณ์) ในด้านการจัดสวัสดิการให้แก่สมาชิกสหกรณ์/ครอบครัวสมาชิก กรรมการสหกรณ์ และพนักงานสหกรณ์ คะแนนเต็มจำนวน 75 คะแนน

           5.1.2 กิจกรรมด้านสาธารณประโยชน์ เพื่อสังคมและชุมชน (ให้แก่บุคคล/ชุมชนภายนอก) คะแนนเต็มจำนวน 40 คะแนน

 5.2 กิจกรรมด้านการอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม  คะแนนเต็มจำนวน 35 คะแนน